Giorgi Samanishvili | Oenologist: Georgia has an abundance of endemic varieties, which goes to show that we are one of the ancient winemaking countries in the world. Georgian varieties are a separate and distinct group, even according to the DNA analyses, which, once again proves their uniqueness and antiquity. The fact that they are divided by regions is also part of our tradition. We have popular, less known, and rare varieties spread throughout Georgia.
Levan Ujmajuridze | LEPL Scientific-Research Center of Agriculture (SRCA): We can look at this matter from the historic perspective; in Western Georgia for example, in Adjara, many of the domineering varieties were lost due to historical events. However, many were also saved. Within the framework of our expedition, we returned some of these varieties from our historic lands of Tao-Klarjeti to our collection fields. The same can be said about Hereti, with its many interesting varieties.
In the 80s of the last century, many varieties became extinct due to the diseases – downy mildew, powdery mildew, phylloxera – that spread from America. Unfortunately, not much attention was paid to the varietal diversity during those times. As a result, we now have only 20 leading varieties in our assortment. It is a shame that a homeland of more than 525 varieties only has a few dominating varieties per region.
We have managed to find and return hundreds of varieties from abroad (Moldova, Ukraine, Turkey – Tao-Klarjeti, Azerbaijan – Hereti, Central Asian countries, and others), including 114 that were never accounted for in Georgia and were considered extinct. These varieties are now planted in collections fields of Jighaura (FAO code GEO-038). There are up to 1000 local samples in these fields, including 450 that were identified as local varieties. The abundance of samples, which makes this collection one of the leading in the world, is a crucial aspect in developing clonal selection. It’s one thing to search for Georgian varieties and maintain genetic resources, but the research that the employees of the center systematically conduct, namely the study of grape varieties based on the internationally harmonized ampelographic descriptors, followed by molecular-genetic research, determination of oenological characteristics and placement in the national catalog, is a whole another thing. After this process, the clone plants of a variety are checked for the eight viral and phytoplasma diseases determined by the EPPO standards. The graft seedlings are then obtained from In Vitro tissues culture of the healthy, thermotherapy-exposed plants grown in screen greenhouses, which the research center then transfers to qualified nurseries for the production of certified (traceable) grapevine graft seedlings.
Another important factor is the resistance of the rootstocks to phylloxera, taking adaptability to different types of soils, as well as the influence on the qualitative aspects of grape into account. Fortunately, several nurseries have already planted phylloxera-resistant varieties with these specifications, and the demand for them is increasing day by day.
Each process, including the planting of a new vineyard, has definitive requirements. When you decide to plant a local variety, for instance, “Ubakluri”, it has to undergo all of the processes that I’ve described above. If we want to get a homogenous, quality grape, we have to have a clonal, homogenous vine plant, that will yield grapes with taste and varietal characteristics that can be transferred into a glass without much intervention.
So, healthy planting material, varietal diversity, clonal selection, vine planting design (exposure, feeding area, formation), specific microzones, and modern care approaches are the prerequisites for growing competitive, high-value wines in Georgia.
Gogi Dakishvili | Dakishvili Family Vineyards: We can safely say that Georgia produces several premium quality wines, but their number needs to grow in various categories. We already know that the quality of the grape determines the quality of the wine. The purpose of our meeting and discussion is to minimize mistakes in the planting of the vineyards. As a practicing viticulturist and winemaker, I am aware of the importance of the genetic research of the vine. When planting a vineyard, you have to first consider the strength and weaknesses of the variety that stems from the genetics of the vine and its clone.
Every clone has its strengths – be it the aromatic profile, the content of phenolic compounds, acidity, or others. The selection of the right clone is crucial for the production of quality wine. When selecting a clone, the physical and chemical contents of the soil, as well as the microclimate of the specific place have to be analyzed and considered.
Levan Ujmajuridze: We take certain steps for the process to not take too much time: the clonal selection process in Jighaura, as well as the regions, takes place whilst the basic planting materials are prepared. We are also actively working on introducing new rootstocks that are adapted to Georgian soils. After we know the texture and agrochemical and physical characteristics of the soil, we choose the phylloxera-resistant rootstock, taking into account the biological characteristics of the variety (beginning of vegetation, strength of growth, yield).
The future of Georgian viticulture-winemaking is in varietal diversity and quality characteristics. So, what should the rootstock have to meet these two criteria? Apart from resistance to phylloxera, it needs to adapt to different types of soils, the ability to regulate the growing strength of the plant, the capacity to better the quality of the grape, and so on.
Giorgi Samanishvili: Incidentally, Achille Murat contacted Richter, when he needed to graft his Ojaleshi. Richter was kind enough to send it as a seed and as a sapling.
Levan Ujmajuridze: Yes, we obtained rootstocks from Richter’s nursery (Richter 110 and others) for Jighaura to build our collection fields and graft obtained varieties. We also got them from famous nurseries in France and Germany.
So what should the plant producer do before he has his rootstocks? He can import certified or standard category rootstocks from abroad. He should conduct and document varietal checks-approbations in plants, where he plans to get his saplings from at least twice during vegetation (ripening, full maturity). First, he should weed out mixed varieties, barren or slow-growing vines. Saplings should be taken from plants that look healthy. They should be labeled, disinfected, and stored in a refrigerator (at +2 – +4 degree temperature) before grafting.
Due to the diversity of vine varieties, their potential characteristics, including oenological ones, are annually taught at our research center. We try to advise producers on the varieties based on their location. Let’s take Sakmiela, which is a very popular variety in Guria at the moment, with rising demand. It is impossible to successfully get quality grapes, hence quality wine from it in each municipality of Guria. This is yet another subject: the migration of revived varieties within the region, through various municipalities (or smaller villages even), which requires a separate study.
Giorgi Samanishvili: I believe that scientists should take care of maintaining varietal and clonal diversity, while individual practitioners take care of the migration. We know of several cases when the variety was considered inferior but turned out to be quite interesting in practice.
Levan Ujmajuridze: Let’s take Gunashuri, the left side of river Chelti, which is currently in the Kindzmarauli (magnificent, naturally semi-sweet wine) microzone. How can there not be a new Protected Designation of Origin dry wine from here, when there is a possibility that it might surpass Mukuzani, which is considered a starting point in dry wines made from Saperavi. It is crucial to conduct scientific research on new microzones in the viticulture regions of Georgia.
Gogi Dakishvili: We all agree that to get a quality grape, we must select the right rootstock for a given grape, taking factors like existing soil, the region’s micro-climate, and characteristics of the variety into account.
Georgia’s biggest treasure, its varietal diversity potential, can be uncovered through the above-mentioned scientific research and practical experience of planting vineyards.
I have the biggest experience in Kakheti, where many of the varieties are not yet planted on an industrial scale. Saperavi, for example, is highly dependable on the terroir. It shows different characters in different places. We know that the soil is very different on each side of the Alazani river. The soil on the left side has more minerals, that are carried down by small rivers from the mountains. Consequently, the root system of the vine has more access to these minerals and volcanic formations, which is later reflected in the taste of wine.
The surface of the soil containing black basalt has a good ability to accumulate heat, which also causes a high accumulation of sugar in the grapes, and the influence of the terroir of the left bank is strongly felt in the wine. The lower layers of soil on the right bank, however, contain more calcium that brings its character to the wine in form of a subtle and pleasant chalky taste.
We have a different situation in Napareuli (left bank), for example, where the wine is thinner and more acidic. During the recent research of the local soil, we went 8 meters deep and discovered a 0.5-meter layer of rubble and stone (which are most likely the result of floods many millions of years ago), followed by layers of clay, and again a layer of rubble and stone. This is amazing natural drainage. The lower layers of soil maintain the moisture needed for the vine, which is an ideal condition for the vineyard.
Levan Ujmajuridze: Soil is a separate topic and a unique phenomenon, especially in Georgia, with its regionally diverse soils, all suitable for vine growth.
David Chichua | LEPL Scientific-Research Center of Agriculture (SRCA): During the years of my active work with varieties, I’ve come to realize that some of them are more prone to defects than others. An unwanted microflora develops due to their low resistance. For instance, you have to be extra careful with Rachian and Imeretian varieties such as Natsara, Noshrio, Gabasha, Kuprashvili, Mgaloblishvili. Any less attention during the malic-lactic acid fermentation and it will immediately turn into animal tones.
Giorgi Samanishvili: This is exactly why the varieties and technologies were carefully selected: varieties were matched with technology and everything was interconnected. I’m a firm believer in a variety staying at the place where it was cultivated because any migration contains a risk. I am more of a traditionalist, which also influences my beliefs.
Gogi Dakishvili: Traditionalism is the accumulation of our ancestor’s experiences. It can’t be ignored.
David Chichua: Giorgi Samanishvili is right – the scientific research center should focus on saving the rare grape varieties. 90% of the work is already done, however, we still need to research the clones. For instance, the fact that “Kundza” is saved, does not mean that the work with it is complete. We might have saved its worst clone, and a better one is somewhere out there. It is important not to leave that one out. There is still a lot of work ahead.
What gives us the motivation to evaluate our work positively is the fact that we changed the wine map of Georgia. “Kundza” is an excellent example. If it wasn’t for the scientific-research center it would have been completely lost. Today, we can taste two samples made in Jighaura – one that I picked and selected early, and the second that we picked at the end of the Rtveli (harvest period). Some of it was damaged by botrytis, and some of it was overripe. Both of the samples gave very different wines. One of them developed crystal sediments, and the second one – albuminous ones (it is clear that this variety is prone to defects on a genetic level). They were also different in color.
Morphologically, this variety is related to Tsolikouri. You can’t even distinguish it from Tsolikouri before it bears the fruit. Kundza has a small, dense bunch, with large berries. It is prone to rot. If the powdery mildew develops early on, it is doomed. Many of our varieties became extinct or replaced due to powdery mildew. The four varieties that managed to survive the disease in Western Georgia are Aladasturi, Tsolikouri, Ojaleshi, and Chkhaveri. This year we had a rather challenging meteorological situation, and all but these four varieties rotted. Tsitska and Krakhuna also spoiled. Aladasturi berries were intact, we picked Tsolikouri without any problems, however, Kundza suffered. It is very prone to diseases.
Kundza stands out with its varietal aromas. if the ripeness is monitored, we can get a very fresh wine from it, with distinct acidity and, fruity, namely peach tones.
Gogi Dakishvili: This variety was a discovery for me. Until now, I’ve never tried a good wine made from it. I always knew it had potential, power, and strength, however now that I am tasting it with professionals, I am reevaluating its true abilities.
David Chichua: We are trying two very different wines today, and both reflect the abilities of this variety. We’ve been making wine from Kundza every year since 2011, sometimes even making two samples. It has not failed even once, no matter the year, the conditions, and the time of harvest – it always has something to say.
The revival of this variety does not contain any risks. The same can be said about Gurian “Jani”, which matures even in the harshest of climates, compared to its more “problematic” Gurian peers (Mtevandidi, Skhilatubani, Chkhaveri, Sakmiela).
Gogi Dakishvili: What can you tell us about Kundza’s vegetation period?
David Chichua: This variety is picked together with Tsolikouri.
Gogi Dakishvili: I remember people being skeptical about growing Kartli varieties – Goruli Mtsvane, Mukha Mtsvane (Varianuli Mtsvane), Shavkapito – in Kakheti, mainly because of the differences in climates. Amosa Winery planted these varieties in Napareuli, Kakheti. We have great hopes because we want to use them to make different styles of wine. I decided to grow these varieties after long research but partially based on my gut feeling. That’s why I asked a question about the vegetation period of Kundza, I wonder what this variety will do in Kakheti. I don’t rule out the possibility that Kundza might be very interesting for a particular style of wine in Kakheti.
Although the traditionalism mentioned above is an important experience and an asset of accumulated knowledge, I always welcome the introduction of new varieties in Kakheti.
Giorgi Samanishvili: Mr. Dakishvili, I am very curious about your opinion regarding the aroma of wine made from Rkatsiteli, Mtsvane, Kisi, and Khikhvi grown in Kakheti.
Gogi Dakishvili: For me, Khikhvi is the most aromatic, followed by Mtsvane, Kisi, and Rkatsiteli, which is the least aromatic. As, we know, wine has three categories of aromas: varietal (or primary), secondary, which are formed during the winemaking, and tertiary, acquired during aging. None of the four varieties mentioned above are super aromatic, I would characterize them more as moderate. This is not the case of Sauvignon Blanc or Riesling, which have very distinct varietal aromas. Terroir and technique have more of an influence when it comes to our varieties.
David Chichua: I would add Kakhuri Mtsvivani to the list as well. As for the tannic compound, Kurkena is very interesting, with its rough and unruly tannins. But, these extremes are very important and even required for diversity. Some varieties have regional importance, for instance, Mirzaanuli – in Mirzaani, Tsnori Tetri in Tsnori, Ingilouri in Hereti (a very interesting variety), Akhmeta Red, Kisturi Saghvine. The latter might not be interesting for Bordeaux or even Kiziki, but grown in Pankisi Gorge, Kisturi Saghvine bears a different meaning and a symbolic significance.
Gogi Dakishvili: Kisturi Saghvine is a rare and unusual variety. Thanks to Levan and David there are 1000 vines planted in our vineyards, and we’ve been making wine from it for two years now. This variety is even considered rare in the Pankisi gorge (which is considered its birthplace). It grows in very small quantities. Its characteristics need more research and study, which I am working on. I think I will have more to say about it within one or two years when we taste its wine and evaluate its potential and strengths.
David Chichua: Interestingly, most Georgian varieties are divided into clusters. We have one or two individualistic varieties that stand alone, which is an interesting phenomenon and it is worth researching where they come from. Kisturi Saghvine is not a stand-alone variety, nor should it be assumed to have come from the North Caucasus. It belongs to Kumsi Shavi and Tskobila clusters, which are very close varieties.
Gogi Dakishvili: I agree that it is a Georgian variety and a very interesting one at that. It ripens early, accumulates high sugar content, but has mild tannins. It is very elegant. I’ve only harvested it twice, so it would not be right to say anything definite about it yet. I made dry as well as sparkling wine from it (rosé with the classic method). I want to see the results first. I am experimenting now to find the most suitable style for this variety.
David Chichua: This logically continues Giorgi Samanishvili’s opinion that specific varieties give us much better results on specific terroirs.
Kakha Tchotiashvili: I’ve had a similar case with Mtsvivani. I didn’t have the chance to try the one made on wild yeast before I started working with this variety. I made the first wine on dregs and stalks in 2019, from the grapes I harvested from our 8-year vineyards. I fell in love with this grape instantly, because it produces an exciting, harmonious, and great wine. The tannins are stronger and riper than Rkatsiteli, Kisi, and Khikhvi grown on the same soil.
Mtsvivani bunch is very beautiful, its berries have thin skin. One of its distinct characteristics is that it loses color if it’s not used right after the harvest. Even though it does not withstand long transportation, it obeys you in the process of winemaking. It doesn’t have distinct fruit aromas during fermentation, unlike Chitistvala and Khikhvi. Wine made from Mtsvivani cleared and matured very fast. We even won a gold medal in last year’s “Qvevri Wine Competition”, which adds more responsibility to us in working with this variety.
David Chichua: Interestingly enough, the old literature says that Kakhuri Mtsvivani must be made with classic white technology – it should be processed by the so-called “European method”, and making it using Kakhetian method does not give good results. I think it is based on the fact that the ripening period of Mtsvivani comes later than Khikhi, Mtsvane, and Rkatsiteli.
If I want Mtsvivani to develop all of its aromas, I pick it last among all the Kakhetian varieties. First I pick Khikhvi and Mtsvane (maybe even Mkhargrdzeli), then I pick the rest, leaving Mtsvivani for last. In the older days, all of the grapes were harvested at the same time, so Mtsvivani did not have enough time to mature, and stayed unripe. That’s probably why the literature advises using the “European method” in making Mtsvivani wine.
Kakha Tchotiashvili: I also want to mention another interesting variety – Budeshuri Saperavi. Besides qvevri, I want to use oak barrels. I think it will make an interesting wine because it has such rich and strong aromas, even double the strengths of Saperavi.
How many varieties were recorded as naturally distributed in Georgia and according to the census of which year?
David Chichua: The question “How many varieties do we have in Georgia?” has a very simple answer: there is data on how many varieties were described when the “Great Ampelography” was written under the editorship of Ketskhoveli, and it is 525 varieties. If the same description was carried out ten years later, we could talk about the existence of 600 varieties, at another point in time, for example, about 400, and so on.
Giorgi Samanishvili: If we want to talk numbers, we should mention that 525 varieties were described first, but when “The Ampelography of the Soviet Union” came out, the number of Georgian varieties was 600.
David Chichua: The question “How many grape varieties do you have in Georgia?” should be replaced by the correct form: “How many varieties were recorded as naturally distributed in Georgia and according to the census of which year.” So, 525 is not a sacred number, but rather a number that an important publication of Ampelography states.
Levan Ujmajuridze: There are 607 varieties in the manual “Georgian Vine Varieties”, that we published in 2018. It includes the selective varieties by Georgian scientists. I’d like to highlight a very interesting new selective wine variety, mistakenly distributed in different municipalities of Kakheti under the name of “Khikhvi”, which was obtained by Professor Dimitri Tabidze as a result of crossbreeding “Sapena” and “Khikhvi”. It makes wine with unique taste characteristics with aromas of field flowers. For some reason, this variety was associated with the ancient grape variety “Khikhvi” and many people have grown it like “Khikhvi”, but it is radically different from it in both ampelographic and oenological characteristics. Therefore, by the joint decision of the Scientific Council of the Scientific Research Center of Agriculture and the guest experts, the variety was named “Tabidziseuli” in honor of the author, and as a result of the census, it was included in the national catalog.
The situation is similar in other viticultural regions, where many varieties are propagated under the wrong name and are then found in newly planted vineyards of family or large wine producers. Cultivation of any unknown variety
without ampelographic characteristics is not allowed. The center’s viticulture specialists, ampelographers, are ready to identify any varieties in person. I think this will undoubtedly help in the proper propagation of varieties.
Giorgi Samanishvili: Obviously, we cannot mention all rare or traditional varieties in today’s conversation. However, we must emphasize that we have leading regional varieties. In Kakheti, these are Saperavi, Rkatsiteli, Mtsvane, Kisi and Khikhvi. I can confidently say that they will always give us good results in Kakheti. The rest depends on the winemaker, and which other varieties he will select and grow.
Shida Kartli (including Mtskheta): Goruli Mtsvane, Chinuri, Shavkapito. The latter is now more widely distributed here than before and constantly gives good results. This list also includes an older variety – Tavkveri. If we go to Kvemo Kartli, we should mention Asuretuli, which is a very interesting variety, but more for its specific region.
There were always many vineyards in Meskheti, but due to historical vicissitudes, many of them were lost. We are still in the process of study and research, but we can name Meskhuri Shavi and Meskhuri Mtsvane among the main varieties.
Imereti: Tsitska, Tsolikouri, Krakhuna, Otskhanuri Sapere. Auxiliary and, at the same time, very good varieties are Kundza, Tetri Kabistoni, Dondghlabi, as well as Dzelshavi, which is especially good in Zemo Imereti (from here it was transferred to Racha).
David Chichua: I would add Adanasuri among the reds, which is my favorite and I would not include it in the auxiliary verities. It is equal to Dzelshavi. Historically, Adanasuri has always been considered the main variety from villages of Dimi down to Vani.
Giorgi Samanishvili: The leading varieties of Racha are Aleksandrouli and Mujuretuli, but for diversity’s sake, we should add Shavi Kabistoni and Saperavi (Kakhuri Saperavi, which has been cultivated in Racha for 100 years and produces very good wine).
Lechkhumi: Usakhelauri, Orbeluri Ojaleshi, which is a little forgotten, but it makes a very good wine, and Lechkhumuri Tsolikouri, which is undoubtedly outstanding (despite not being a Lechkhumi variety).
Levan Ujmajuridze: As for “Orbeluri”, it is a local variety of Racha-Lechkhumi. Its synonyms are “Orbeluri Ojaleshi”, “Lechkhumi Ojaleshi”, and it has nothing to do with Megruli Ojaleshi.
David Chichua: By the way, locals of Lechkhumi want to remove “Ojaleshi” and leave it by the name of only “Orbeluri”, which I agree with. Although most of the Ojaleshi produced by bigger companies is more often made with Orbeluri Ojaleshi, I don’t think removing the name “Ojaleshi” from their assortment will hurt them very much. On the other hand, people will get used to the correct name.
Giorgi Samanishvili: Samegrelo has always been known for the largest number of varieties until powdery mildew and other diseases spread and destroyed most of them. Even mentioning only Ojaleshi would suffice, not only for Samegrelo, but for the whole country. “Ojaleshi is a late-ripening variety that makes the best wine” – wrote the French back in the 19th century.
Gogi Dakishvili: I used Megruli Ojaleshi (also called Shonuri) grown in Salkhino, to make wine in Kakheti. It was a very interesting experience. We harvested the grapes on December 6. The wine we got from it had ripe, warm tannins, moderately aromatic, balanced, and refined.
Giorgi Samanishvili: I agree with you that Megruli Ojaleshi, as Gurian Chkhaveri, is elegant and sophisticated. You like it more as time passes, and the more you taste it. Aleksandrouli has the same sophistication.
In both of his books, Nakashidze writes that the places around Salkhino were called Ojaleshi, which meant seared by the Sun, and the best wine was made from the local variety – Shonuri. However, at the end of the same article, Ojaleshi is also mentioned among the varieties.
Guria: Aladasturi, Chkhaveri and Jani. Chkhaveri is a wine of pure Gurian character. It is impossible to make a standard wine from it – it always has a different color and aroma. No matter how overripe it is, it always retains acidity. The flavors are arranged so well that it always turns out interesting. If you make red wine, you will get pink, if you make white – it will be a little cloudy. It is always distinctive and individualistic.
Adjara: This region is close to Guria, so the Gurian Chkhaveri is very common. We should mention Satsuri and Khophaturi among the local varieties. Unfortunately, many varieties were lost in Adjara, but unlike Meskheti, Adjarians managed to preserve much more.
And of course Abkhazia: Avasirkhva, Kachichi, Amlakhu Shavi – these are local varieties, but the local winemakers were used to growing Ojaleshi and Chkhaveri. Moreover, during the Soviet Union, Chkhaveri was considered the main variety in Gudauta agriculture.
Levan Ujmajuridze: The varieties that are cultivated in the collection fields of Jighaura are a separate topic. Many varieties have been studied here for the first time to determine their potential and the demand for them is increasing day by day. I will give a small list of them: Kakheti – Sapena, Ubakluri, Tabidziseuli, Kumsi Tetri, Chitistvala Bodburi, Tskobila, Mtsklarta, Simonaseuli, Akhmeta Red; Kartli – Jvari, Buza, Danakharuli; Meskheti – Meskhuri Mtsvane, Meskhuri Chitistvala, Shavi Aspindzura, Tamaris Vazi, Samariobo, Klertmagara; Imereti – Tetri Capistoni, Kundza, Adanasuri, Rko Shavi; Racha-Lechkhumi – Rachuli Mtsvane, Shavi Cabistoni, Kudurauli; Guria – Sakmiela, Mauri Tetri, Jani, Skhilatubani, Chumuta; Samegrelo – Chvitiluri, Chekhardani, Cheshi, Godaaturi; Adjara – Brola, Satsuri, Korkaula, Mekrenchkhi; Abkhazia – Lakoiazhi and others. This list is growing every year and is a continuation of the aforementioned varietal diversity.
იშვიათი ქართული ჯიშები
გიორგი სამანიშვილი | ენოლოგი: საქართველო მდიდარია ვაზის ენდემური ჯიშებით, რაც ადასტურებს, რომ ჩვენ მეღვინეობის ერთ-ერთი უძველესი ქვეყანა ვართ. ქართული ჯიშების ჯგუფი ცალკე მდგომი და განსხვავებულია თუნდაც ადნ-ის ანალიზების მიხედვით, რაც კიდევ ერთხელ უსვამს ხაზს მათ უძველესობასა და გამორჩეულობას. ჩვენი ტრადიციის ნაწილია ისიც, რომ ეს ჯიშები დარაიონებულია და განაწილებულია რეგიონების მიხედვით. საქართველოში გვაქვს ფართოდ გავრცელებული, ნაკლებად გავრცელებული, მცირედ გავრცელებული ჯიშები.
ლევან უჯმაჯურიძე | სსიპ სოფლის მეურნეობის სამეცნიერო-კვლევითი ცენტრი: ეს საკითხი შეგვიძლია ისტორიულ ასპექტშიც განვიხილოთ: დასავლეთ საქართველოში, მაგალითად აჭარაში, ისტორიული მოვლენების გამო, ბევრი ჯიში, რომელიც ამ რეგიონში დომინირებდა, დაიკარგა. ბევრის გადარჩენაც მოხერხდა. ჩვენი ექსპედიციის ფარგლებში, ეს ჯიშები ტაო-კლარჯეთიდან – ჩვენი ყოფილი ძირძველი ტერიტორიიდან დავაბრუნეთ საკოლექციო ნაკვეთებზე. იგივე შეგვძლია ვთქვათ ჰერეთზე, სადაც ძალიან ბევრი საინტერესო ჯიშია და არა მხოლოდ.
გასული საუკუნის 80-იან წლებში, ამერიკიდან გავრცელებული დაავადებებისა და მავნებლების შედეგად – ჭრაქი, ნაცარი, ფილოქსერა – ძალიან ბევრი ჯიში გადაშენდა. სამწუხაროდ, გასულ საუკუნეში არც ჯიშურ მრავალფეროვნებას ექცეოდა დიდი ყურადღება, რის შედეგად დღეს, ჩვენ სორტიმენტში წამყვანი ჯიშების რაოდენობა ორ ათეულს არ აჭარბებს. არადა, როგორ შეიძლება, ქვეყანა იყოს 525-ზე მეტი ჯიშის სამშობლო და მის რეგიონებში მხოლოდ რამდენიმე ადგილობრივი ჯიში დომინირებდეს?!
ჩვენს მოვიძიეთ და უცხოეთიდან (მოლდოვა, უკრაინა, თურქეთი – ტაო კლარჯეთი, აზერბაიჯანი – ჰერეთი, შუა აზიის ქვეყნები და სხვა) საქართველოში დავაბრუნეთ ადგილობრივი ვაზის რამდენიმე ასეული ჯიში, მათ შორის 114 ისეთი, რომელიც საქართველოში ვერ იქნა მიგნებული და გადაშენებულად ითვლებოდა. აღნიშნული ჯიშები გაშენებულია ჯიღაურას საერთაშორისო მნიშვნელობის (FAO-კოდი GEO-038) საკოლექციო ნარგაობაში, სადაც 1000-მდე ადგილობრივი ვაზის ნიმუშია წარმოდგენილი, რომელთაგან იდენტიფიცირებულია 450-ზე მეტი ადგილობრივი ვაზის ჯიში. ნიმუშების სიმრავლე, რომლითაც აღნიშნული კოლექცია ერთ-ერთი მოწინავეა მსოფლიოში, კლონური სელექციის განვითარების მნიშვნელოვანი წინაპირობაა. ერთია ქართული ვაზის ჯიშების მოძიება და გენეტიკური რესურსების შენარჩუნება და მეორე – ის კვლევითი სამუშაოები, რომელსაც ცენტრის თანამშრომლები სისტემატიურად ახორციელებენ: საერთაშორისო ჰარმონიზებული ამპელოგრაფიული დესკრიპტორებით ვაზის ჯიშების შესწავლა, რასაც მოსდევს მოლეკულურ-გენეტიკური კვლევა, ენოლოგიური მახასიათებლების დადგენა და ეროვნულ კატალოგში განთავსება. ამის შემდეგ, მოცემული ჯიშის კლონური მცენარეები მოწმდება EPPO სტანდარტებით განსაზღვრულ რვა ვირუსულ და ფიტოპლაზმურ დაავადებაზე. ჯანსაღი, თერმოთერაპია გამოვლილი და ეკრანულ სათბურებში აღზრდილი მცენარეებისგან, ქსოვილის კულტურის In vitro პირობებში მიიღება სანამყენეთა საბაზისო ნერგები, რომელსაც ცენტრი გადასცემს კვალიფიციურ სანერგეებს სერტიფიცირებული (მიკვლევადი) ვაზის ნამყენი ნერგების საწარმოებლად.
ასევე, ძალიან მნიშვნელოვანია ვაზის ფილოქსერაგამძლე საძირეების ფაქტორი, როგორც სხვადასხვა ტიპის ნიადაგის მიმართ შემგუებლობის, ისე ყურძნის ხარისხობრივ მახასიათებლებზე გავლენის გათვალისწინებით. საბედნიეროდ, ასეთი სპეციფიკაციის მქონე ფილოქსერაგამძლე ჯიშებით საძირეთა საბაზისო სადედეები რამდენიმე სანერგეში უკვე გაშენებულია და მათზე მოთხოვნა დღითიდღე მზარდია.
ყველა პროცესს აქვს თავისი განსაზღვრული წესი, მათ შორის, ახალი ვენახის გაშენებას. როდესაც გადაწყვეტთ, გააშენოთ რომელიმე ადგილობრივი ვაზის ჯიში, მაგალითად, „უბაკლური“, მას აუცილებლად უნდა ჰქონდეს გავლილი ყველა ის პროცესი, რაც ზემოთ ჩამოვთვალე. თუ გვსურს, მივიღოთ ერთნაირი ხარისხის ყურძენი, უნდა გვქონდეს კლონური, ერთგვაროვანი ვაზის ნარგაობა, რომლისგან მიღებულ ხარისხიანი ყურძნის გემოს ჯიშური მახასიათებლებით, მეღვინე შეულამაზებლად გადაიტანს ჭიქაში.
ასე რომ, ჯანსაღი სარგავი მასალა, ჯიშური მრავალფეროვნება, კლონური სელექცია, ვაზის ნარგაობის დიზაინი (ექსპოზიცია, მცირე კვების არე, ფორმირება) სპეციფიკური მიკროზონები და მოვლის თანამედროვე მიდგომები საქართველოში კონკურენტუნარიანი, მაღალი ღირსების ღვინოების წარმოების საწინდარია.
გოგი დაქიშვილი | „დაქიშვილების საოჯახო მეღვინეობა“: თამამად შეიძლება ითქვას, რომ დღეს, საქართველოში ნამდვილად იწარმოება გარკვეული რაოდენობის პრემიალური ხარისხის ღვინოები და ძალზე მნიშვნელოვანია მათი რაოდენობის გაზრდა სხვადასხვა კატეგორიაში. ისიც ვიცით, რომ ღვინის ხარისხი პირდაპირ არის დამოკიდებული ყურძნის ხარისხზე. ჩვენი შეკრებისა და მსჯელობის არსი სწორედ ეს არის – მოვახდინოთ შეცდომების მინიმალიზაცია ვენახის გაშენებისას. პრაქტიკოსი მეღვინე-მევენახე ვარ და ვიცი, რამდენად მნიშვნელოვანია ვაზის გენეტიკური კვლევები. ვენახის გაშენებისას, გასათვალისწინებელია ყველა კონკრეტული ჯიშის და შემდეგ უკვე ამ ჯიშის კლონის ძლიერი და სუსტი მხარეები, რაც ვაზის გენეტიკიდან გამომდინარეობს.
ყველა კლონს აქვს თავისი გამორჩეული ძლიერი მხარეები – იქნება ეს არომატული პროფილი, ფენოლური ნაერთების შემცველობა, მჟავიანობა, თუ სხვა. კლონის სწორად შერჩევა ხარისხიანი ღვინის მიღების საწინდარია. ამასთან, კონკრეტული კლონის შერჩევისას აუცილებლად უნდა იყოს გათვალისწინებული ვენახის გასაშენებელი ადგილის ნიადაგის ფიზიკურ-ქიმიური შემადგენლობა და ამ ადგილის მიკროკლიმატიც.
ლევან უჯმაჯურიძე: გეტყვით, რას ვაკეთებთ იმისთვის, რომ ეს პროცესი დროში ძალიან არ გაიწელოს: საბაზისო სარგავი მასალის წარმოების პარალელურად, დაწყებულია მუშაობა კლონური სელექციის მიმართულებით როგორც ჯიღაურაში, ისე რეგიონებში. ასევე, ინტენსიურად ვმუშაობთ საქართველოს ნიადაგურ პირობებთან ადაპტირებული ახალი საძირეების ინტროდუქციაზე. მას შემდეგ, რაც გვეცოდინება ნიადაგის ტექსტურა, აგრო-ქიმიური და ფიზიკური მახასიათებლები, ჯიშის ბიოლოგიური თავისებურებების (ვეგეტაციის დასაწყისი, ზრდის სიძლიერე, მოსავლიანობა) გათვალისწინებით ვარჩევთ ფილოქსერაგამძლე საძირეს.
ქართული მეღვინეობა-მევენახეობის მომავალი როგორც ჯიშურ მრავალფეროვნებაში, ისე ხარისხობრივ მახასიათებლებშია და ამ ყველაფრის ფონზე რა მოეთხოვება საძირეს? არა მხოლოდ ფილოქსერაგამძლეობა, არამედ სხვადასხვა ტიპის ნიადაგთან კარგი ადაპტაციის, მცენარის ზრდის სიძლიერის რეგულირების, ყურძნის ხარისხის გაუმჯობესებისა და სხვა უნარები!
გიორგი სამანიშვილი: სხვათა შორის, ოჯალეშის ნერგის დამყნობა რომ დასჭირდა აშილ მიურატს, რიხტერს დაუკავშირდა, რომელმაც საძირეები ცალკე წიპწის და ცალკე ნერგის სახით გამოუგზავნა.
ლევან უჯმაჯურიძე: სწორედ რიხტერის სანერგიდან შემოვიტანეთ საძირეები (რიხტერი 110 და სხვა) პირველად ჯიღაურაში, რომელზეც დაიმყნო მოძიებული ჯიშები და გაშენდა საკოლექციო ნარგაობა. ასევე, საბაზისო საძირე ნერგები საფრანგეთისა და გერმანიის ცნობილი სანერგეებიდან. რა უნდა გააკეთოს ნერგის მწარმოებელმა, ვიდრე საკუთარი საბაზისო სადედეები ექნება?! შეუძლია, კონკრეტული სერტიფიცირებული, ან სტანდარტული კატეგორიის საძირეები შემოიტანოს უცხოეთიდან. ვენახის ნარგაობაში, საიდანაც მან საკვირტე მასალა უნდა აიღოს, ვეგეტაციის პერიოდში მინიმუმ ორჯერ (შეთვალება, სრული სიმწიფე) უნდა ჩაატაროს ჯიშური შემოწმება-აპრობაცია სათანადო ჩანაწერებით. პირველ რიგში, მონიშნოს და ადრევე გამოსხლას გამორეული ჯიშის, ასევე უმოსავლო, ან სუსტად მოზარდი ვაზები. საკვირტე მასალის ასაღებად უნდა შეარჩიოს ვიზუალურად ჯანსაღი მცენარეები, რის შემდეგაც უნდა მოახდინოს სანამყენე რქების აჭრა, ეტიკეტირება, დეზინფექცირება და სათანადო წესით მაცივარში (+2 – +4 გრადუს ტემპერატურაზე) მყნობამდე შენახვა.
ვაზის ჯიშების მრავალფეროვნებიდან გამომდინარე, მათი პოტენციური, მათ შორის – ენოლოგიური მახასიათებლები ჩვენი კვლევითი ცენტრის ჯიღაურას ბაზაზე ყოველწლიურად ისწავლება. მუდმივად ვცდილობთ, ვურჩიოთ მეწარმეებს ადგილმდებარეობის გათვალისწინებით რომელ ჯიშზე უნდა გააკეთონ აქცენტი. მაგალითად, ავიღოთ საკმიელა, რომელიც ამჟამად გურიაში საკმაოდ პოპულარული ჯიშია და მასზე მოთხოვნაც მზარდია. არ შეიძლება, გურიის ყველა მუნიციპალიტეტის ყველა სოფელში მისგან ერთნაირად წარმატებული და ხარისხოვანი ყურძენი, შესაბამისად – მაღალხარისხოვანი ჯიშური ღვინო მივიღოთ. აქ იკვეთება ცალკე თემა: აღდგენილი და მოძიებული ჯიშების გაადგილება რეგიონალურ ჭრილში მუნიციპალიტეტების დონეზე (ან უფრო ჩაშლილად – პატარა სოფლების დონეზე), რაც ცალკე ძალიან მნიშვნელოვანი სამუშაოა.
გიორგი სამანიშვილი: ვფიქრობ, მეცნიერების საქმე ჯიშური და კლონური მრავალფეროვნების შენარჩუნება უნდა იყოს, ჯიშების გაადგილებაზე კი კერძო პრაქტიკოსებმა იმუშაონ, რადგან არაერთი შემთხვევა ვიცით, როცა ჯიშმა, რომელიც უხარისხოდ ითვლებოდა, პრაქტიკაში ძალიან საინტერესო შედეგი მოგვცა.
ლევან უჯმაჯურიძე: თუნდაც გუნაშური, ჩელთის მარცხენა სანაპირო, რომელიც ამჟამად ქინძმარაულის მიკროზონაშია (შესანიშნავი, ბუნებრივად ნახევრადტკბილი ღვინო) მოქცეული. როგორ შეიძლება, აქ არ იყოს ახალი ადგილწარმოშობის დასახელების მშრალი ღვინო, რომელიც შესაძლოა, არაფრით ჩამოუვარდებოდეს მუკუზანს, რომელიც დღეს, საფერავის მშრალი ტიპის ღვინოებში ათვლის წერტილად მიიჩნევა. ასე რომ, უდავოდ მნიშვნელოვანია, მევენახეობის რეგიონებში ახალი მიკროზონების მეცნიერულად კვლევა, შესწავლა და გამოვლენა.
გოგი დაქიშვილი: ვთანხმდებით, რომ მაღალი ხარისხის ყურძნის მოსაყვანად მნიშვნელოვანია, ყველა კონკრეტული ჯიშისთვის სწორად შევარჩიოთ საძირე ისე, რომ აუცილებლად გავითვალისწინოთ როგორც არსებული ნიადაგის, ისე კონკრეტული რეგიონისთვის დამახასიათებელი მიკრო-კლიმატისა და თავად ჯიშის მახასიათებლები.
ყველა ზემოხსენებული მეცნიერული კვლევისა და პრაქტიკული გამოცდილების გამოყენებით ვენახების გაშენებისას შესაძლებელია, მაქსიმალურად იყოს გამოვლენილი საქართველოს უდიდესი განძის – ვაზის ჯიშების მრავალფეროვნების პოტენციალი.
მე მეტი გამოცდილება კახეთზე მაქვს, სადაც ამ დროისთვის, ჯიშების დიდი ნაირსახეობა ინდუსტრიულად გაშენებული არ არის. მაგალითად, ისევ საფერავს მოვიყვან, რომელიც საკმაოდ ტერუარდამოკიდებული ჯიშია და სხვადასხვა ადგილას სხვადასხვა ხასიათს იჩენს. ვიცით, რომ ალაზნის მარჯვენა და მარცხენა სანაპიროს ნიადაგები ერთმანეთისგან საკმაოდ განსხვავდება. მარცხენა სანაპიროზე მეტ მინერალურობას ვხვდებით, რომელიც ძირითადად, მთებიდან პატარა მდინარეებს ჩამოაქვს. ვაზის ფესვთა სისტემასაც მეტი წვდომა აქვს ამ მინერალებთან და ვულკანურ წარმონაქმნებთან, რაც ღვინის გემოვნურ თვისებებზეც აისახება. შავი ბაზალტის შემცველი ნიადაგის ზედაპირს სითბოს აკუმულირების კარგი უნარი გააჩნია, რაც ასევე განაპირობებს ყურძენში შაქრის მაღალ დაგროვებას და ღვინოში მკვეთრად შეიგრძნობა მარცხენა სანაპიროს ტერუარის გავლენა. მარჯვენა სანაპიროს ნიადაგების ქვედა ფენები კი მდიდარია კალციუმით, რასაც ღვინოში თავის ხასიათი მოაქვს: ხშირად იგრძნობა ცარცის სასიამოვნო დაგემოვნება. სულ სხვა სურათი გვაქვს მაგალითად, ნაფარეულში (მარცხენა სანაპირო), სადაც უფრო თხელი და შედარებით მაღალმჟავიანი ღვინოებია. ახლახან, აქაური ნიადაგის კვლევისას, 8 მეტრის სიღმეზე ჩავედით და საინტერესო რამ ვნახეთ: ფენებად იყო წარმოდგენილი ჯერ 0,5-მეტრიანი ქვა-ღორღის შრეები (რომლებიც, დიდი ალბათობით, მრავალი მილიონი წლის წინანდელი წყალდიდობების შედეგია), შემდეგ მოჰყვებოდა თიხის შრეები და შემდეგ ისევ ქვა-ღორღის. ეს არის საოცარი ბუნებრივი დრენაჟი. ნიადაგის ქვედა ფენები ინარჩუნებს ვაზისთვის სასურველ ტენს, რაც იდეალური პირობაა ვენახისთვის.
ლევან უჯმაჯურიძე: ნიადაგი ცალკე თემა და განსაკუთრებული ფენომენია, მით უმეტეს, საქართველოში, რომელიც რეგიონების მიხედვით გამოირჩევა ვაზისათვის ხელსაყრელი ნიადაგური საფარის მრავალფეროვნებით.
დავით ჩიჩუა | სოფლი მეურნეობის სამეცნიერო კვლევითი ცენტრი: წლების განმავლობაში, ჯიშებთან აქტიური მუშაობის შედეგად დავრწმუნდი, რომ არსებობს ჯიშები, რომლთა ღვინოც სხვებზე მეტადაა მიდრეკილი გარკვეული დეფექტისკენ. ნაკლები რეზისტენტობის გამო ვითარდება არასასურველი მიკროფლორა. მაგალითად, ძალიან ფრთხილი სამუშაოა ისეთი რაჭულ და იმერულ თხელ ჯიშებთან, როგორიც ნაცარა, ნოშრიო, გაბაშა, კუპრაშვილი, მგალობლიშვილია. ვაშლ-რძემჟავა დუღილის დროს ცოტა ნაკლებ ყურადღებას მიაქცევ და მაშინვე ცხოველურ ტონშია გადასული.
გიორგი სამანიშვილი: ამიტომაც ხდებოდა ჯიშებისა და ტექნოლოგიების შერჩევა: ჯიშები ერგებოდა ტექნოლოგიას და ეს ყველაფერი ერთმანეთთან იყო დაკავშირებული. ამის გამო, ყოველთვის ვარ მომხრე, ჯიში იქ იყოს, სადაც არის გამოყვანილი და მისი გადაადგილება რისკის შემცველი მგონია. უფრო ტრადიციონალისტი ვარ, რითიც არის კიდეც განპირობებული ჩემი ეს დამოკიდებულება.
გოგი დაქიშვილი: ტრადიციონალიზმი ის აქტივია, რომელიც წინაპრების გამოცდილების შედეგად არის შექმნილი და დაგროვილი, ამიტომ მისი უარყოფა არაფრით შეიძლება.
დავით ჩიჩუა: ბატონმა გიორგი სამანიშვილმა სწორად აღნიშნა – სამეცნიერო კვლევითმა ცენტრმა თავისი ძირითადი ამოცანა უნდა შეასრულოს იმით, რომ გადაარჩინოს იშვიათი ვაზის ჯიშები. ამ საქმის 90% დღეს უკვე გაკეთებულია, მაგრამ შეუსწავლელი გვრჩება კლონები. მაგალითად, „კუნძა“ რომ გადარჩენილია, არ ნიშნავს, რომ ამ ჯიშთან მუშაობა დასრულებულად უნდა ჩავთვალოთ. შესაძლოა, ჩვენ ამ ჯიშის ყველაზე „ცუდი“ კლონი გადავარჩინეთ და სინამდვილეში, ათობით „უკეთესი“ კიდევ არსებობს. მნიშვნელოვანია, მოუძიებელი არ დაგვრჩეს ყველაზე საინტერესო. წინ ბევრი სამუშაოა და შესადარებელიც ბევრია.
რაც გვაძლევს საფუძველს, ჩვენ მიერ გავლილ გზას პოზიტიურ ჭრილში შევხედოთ, არის ის, თუ როგორ შევცვალეთ ქართული ღვინის რუკა. ამის ერთ-ერთი მაგალითი „კუნძაა“: ჯიში, რომელიც ფაქტობრივად დაკარგული იყო, მისი რეაბილიტაცია სამეცნიერო-კვლევით ცენტრს რომ არ მოეხდინა. დღეს, შეგვიძლია დავაგემოვნოთ ჯიღაურას ბაზაზე დამზადებული ორი ნიმუში – ერთი, რომელიც ცოტა ადრეულ პერიოდში მოვკრიფე და თან გადავარჩიე (მოგეხსენებათ, წელიწადი რთული იყო), ხოლო მეორე, რომელიც რთველის ბოლოსაა მოკრეფილი, ცოტა ბოტრიტისით დაზიანდა, ცოტაც გადამწიფდა. ორივე შემთხვევაში მივიღე ერთმანეთისგან ძალიან განსხვავებული ღვინო, რომელთაგან ერთმა კრისტალური ლექი გაიკეთა, მეორემ – ცილოვანი (ამით ვხედავთ, რომ ზადებისკენ მიდრეკილება ყურძენში უკვე კოდირებულია). ისინი ფერითაც განსხვავებულია.
მორფოლოგიურად ეს ჯიში ცოლიკოურს ენათესავება. სანამ ნაყოფს მოისხამს, ფოთლით ცოლიკოურისგან ვერც კი გაარჩევთ. კუნძას პატარა, შეკრული, კუმსი მტევანი და დიდი მარცვლები აქვს. ავლენს მიდრეკილებას სიდამპლისკენ. თუ ნაცარი თავიდანვე გაუჩნდა, მაშინ აუცილებლად განწირულია. ჩვენი ბევრი ჯიშის გაქრობა და ჩანაცვლება სწორედ ნაცრის მიმართ მგრძნობიარობამ გამოიწვია. დასავლეთ საქართველოში თავის გადარჩენა ალადასტურმა, ცოლიკოურმა, ოჯალეშმა და ჩხავერმა შეძლეს. წელს, რთული მეტეოროლოგიური პირობები გვქონდა და ამ ოთხი ჯიშის გარდა ყველა დალპა. გაფუჭდა ციცქაც და კრახუნაც. მარცვალი არ გაჰფუჭებია ალადასტურს, მშვენივრად მოვკრიფეთ ცოლიკოურიც, მათ ფონზე კი კუნძა ნამდვილად დაიჩაგრა. თვალსაჩინოა, რომ ამ დაბალმოსავლიან ჯიშს მიდრეკილება აქვს დაავადებებისკენ. კუნძა ჯიშური არომატებით გამოირჩევა. სიმწიფის რეგულირებით, მისგან ძალიან ცინცხალი ღვინო შეგვიძლია დავაყენოთ, გამოხატული მჟავიანობითა და ხილის, მათ შორის, ატმის ტონებით.
გოგი დაქიშვილი: ეს ჯიში ჩემთვის აღმოჩენაა. მისგან დაყენებული კარგი ღვინო აქამდე არასოდეს გამისიჯნავს. ვგრძნობდი ამ ჯიშის პოტენციალს, ჯანსა და ძალას, მაგრამ ახლა, პროფესიონალებთან ერთად დეგუსტაციისას, სულ სხვანაირად შევხედე მის შესაძლებლობებს.
დავით ჩიჩუა: დღეს, ორი აბსოლუტურად განსხვავებული ღვინო გვაქვს წარმოდგენილი და ამ ჯიშის პოტენციალი ორივეში მკაფიოდ ჩანს. კუნძასგან ღვინოს 2011 წლიდან მოყოლებული, ყოველწლიურად ვაყენებთ, ზოგ წელს ორ-ორ ნიმუშსაც და ერთხელაც არ ჰქონია ამ ჯიშს ჩავარდნა. ყოველ წელიწადს, ყველანაირ პირობებში, ადრე თუ გვიან მოკრეფილი, მაინც ამბობს თავის სიტყვას.
ეს არის ჯიში, რომლის აღდგენაც არანაირ რისკთან არ არის დაკავშირებული. ასეთივეა მაგალითად, გურული „ჯანი“, რომელიც სხვა გურული „პრობლემური“ ჯიშებისაგან განსხვავებით (მტევანდიდი, სხილათუბანი, ჩხავერი, საკმიელა) რთულ კლიმატურ წლებშიც აღწევს კარგ სიმწიფეს.
გოგი დაქიშვილი: კუნძას ვეგეტაციურ პერიოდზე რას გვეტყვით?
დავით ჩიჩუა: ეს ჯიში ცოლიკოურთან ერთად იკრიფება.
გოგი დაქიშვილი: მახსოვს, ქართლის ჯიშების – გორული მწვანე, მუხა მწვანე (ვარიანული მწვანე), ჩინური, შავკაპიტო – კახეთში გაშენებას ბევრი სკეპტიკურად უყურებდა, გარკვეული მიზეზების, უფრო კი ქართლისგან განსხვავებული კლიმატის გამო. ეს ჯიშები მეღვინეობა „ამოსამ“ კახეთში, კერძოდ – ნაფარეულში გააშენა. დიდი იმედითა და მოლოდინით ვართ, რადგან მათგან სხვადასხვა სტილის ღვინის დაყენება გვაქვს დაგეგმილი. ამ ჯიშების გაშენების გადაწყვეტილება ხანგრძლივი კვლევის და არ დაგიმალავთ, ნაწილობრივ საკუთარი შეგრძნებების დონეზეც მივიღე. კუნძას ვეგეტაციის პერიოდზეც ამიტომ დავსვი კითხვა, მაინტერესებს, რას იზამს ეს ჯიში კახეთში. არ გამოვრიცხავ, რომელიმე სტილისთვის კუნძა ძალიან საინტერესო აღმოჩნდეს სწორედ კახეთის რეგიონში.
მართალია, ტრადიციონალიზმი, რომელიც ზემოთ ვახსენეთ, მნიშვნელოვანი და გასათვალისწინებელი გამოცდილება და დაგროვილი ცოდნის აქტივია, მაგრამ კახეთში ახალი ჯიშების შემოტანასა და დანერგვას ყოველთვის მივესალმები.
გიორგი სამანიშვილი: ბატონო გოგი, საინტერესოა, კახეთში მოყვანილი რქაწითელის, მწვანეს, ქისისა და ხიხვისგან დაყენებული ღვინის არომატებისა და გემოების შესახებ თქვენი მოსაზრება.
გოგი დაქიშვილი: ამ ჯიშებიდან ჩემთვის ყველაზე არომატული ხიხვია, შემდეგ მოდის მწვანე, ქისი, ბოლოს კი რქაწითელი, რომელიც ნაკლებად არომატულია. როგორც ვიცით, ღვინოში არომატები სამ კატეგორიად იყოფა: ჯიშური (ანუ პირველადი არომატები), მეორადი არომატები, რომლებიც ღვინის დაყენების დროს წარმოიქმნება და მესამეული, რომლიც დავარგების შედეგად ჩნდება. ზემოხსენებული ოთხი ჯიშიდან რომელიმე სუპერარომატულად ნამდვილად არ მიმაჩნია, მათ უფრო ზომიერს ვუწოდებ. აქ საქმე არ გვაქვს სოვინიონ ბლანთან, რომელსაც ჯიშური არომატები მკაფიოდ აქვს ჩამოყალიბებული, ანდა რისლინგთან. ჩვენი ჯიშების შემთხვევაში მეტი გავლენა ტერუარსა და ღვინის დაყენების ტექნიკას უფრო აქვს.
დავით ჩიჩუა: ამ ჩამონათვალს აუცილებლად დავამატებდი კახურ მცვივანს. ტანინების სიჭარბის თვალსაზრისით კი ძალიან საინტერესოა კურკენა, რომელსაც უხეში და მოუთვინიერებელი ტანინები აქვს, მაგრამ ვთვლი, რომ ექსტრემალური გამოვლინებები მრავალფეროვნებისთვის საჭიროც არის და აუცილებელიც.
არის ჯიშები, რომლებსაც რეგიონალური დატვირთვა აქვს: მაგალითად – მირზაანში მირზაანული, წნორში – წნორის თეთრი, ჰერეთში – ინგილოური (ძალიან საინტერესო ჯიში), ახმეტის წითელი, ქისტური საღვინე. შესაძლოა, ეს ჯიშები არ აინტერესებდეთ ბორდოში ან თუნდაც ქიზიყში, მაგრამ თუ პანკისის ხეობაში ქისტურ საღვინეს გააშენებენ, ამას სულ სხვა დატვირთვა და სიმბოლური მნიშვნელობა ექნება.
გოგი დაქიშვილი: ქისტური საღვინე იშვიათი და უჩვეული ჯიშია. ბატონების ლევანისა და დავითის დახმარებით, ჩვენს ვენახში 1000 ძირია გაშენებული და უკვე ორი წელია, ღვინოსაც ვაყენებთ. ეს წითელი ჯიში პანკისის ხეობაშიც (სწორედ პანკისის ხეობა მიიჩნევა მისი წარმოშობის ადგილად) იშვიათობას წარმოადგენს, კანტი-კუნტადაა გაშენებული, უფრო გახეივნებულია. მისი მახასიათებლები მეტ კვლევა-ძიებას საჭიროებს, რაზეც ვმუშაობ კიდეც. ვფიქრობ, ერთი-ორი წლის შემდეგ, მეტის თქმის შესაძლებლობაც მექნება, ღვინოსაც დავაგემოვნებთ და შევაფასებთ მის პოტენციალსა და ძლიერ მხარეებს.
დავით ჩიჩუა: საინტერესოა, რომ ქართული ჯიშების უმეტესობა კლასტერებად არის დაყოფილი. ცალკე მდგომი, ინდივიდუალისტი ჯიშები ერთი-ორი თუ გვაქვს, რაც საინტერესო ფენომენია და საკვლევია, საიდან ჩნდებიან ისინი. ქისტური საღვინე არ არის ცალკე მდგომი ჯიში და არც მისი ჩრდილო-კავკასიიდან გადმოსვლა უნდა ვივარაუდოთ. ის კუმსი შავისა და წყობილას კლასტერს განეკუთვნება, რომლებიც ერთმანეთთან ძალიან ახლოს მდგომი ჯიშებია.
გოგი დაქიშვილი: გეთანხმებით, რომ ეს ქართული ჯიშია და თანაც საინტერესო. ადრე მწიფდება, აგროვებს ძალიან მაღალ შაქარს, ტანინების მხრივ კი ძალიან რბილია. გამოირჩევა ელეგანტურობით. ჯერ მხოლოდ ორი მოსავალი გვაქვს მიღებული და დაბეჯითებით ბევრის თქმა ნამდვილად არ იქნება მართებული. მისგან მშრალი ღვინოებიც დავაყენე და ცქრიალაც (როზე კლასიური წესით). ვნახოთ, რა შედეგებს მოგვცემს. ძიებაში ვართ და გვსურს, სწორად შევარჩიოთ სტილი, რომელიც ამ ჯიშს მოუხდება.
დავით ჩიჩუა: ეს ლოგიკურად აგრძელებს გიორგი სამანიშვილის მოსაზრებას, რომ კონკრეტული ჯიშები კონკრეტულ ტერუარში ბევრად კარგ შედეგს გვაძლევს.
კახა ჭოტიაშვილი: ასეთივე შემთხვევად შეიძლება განვიხილოთ მცვივანი. ვიდრე ამ ჯიშთან მუშაობას დავიწყებდი, ველურ საფუარზე დაყენებული ვერსია არ მქონდა გასინჯული. პირველი ღვინო 2019 წელს, ჩვენი 8 წლის ვენახიდან მოკრეფილი მოსავლით დავაყენე ჭაჭა-კლერტზე. ეს ყურძენი მალევე შემიყვარდა, რადგან მისგან ხასიათიანი, შეკრული და დიდი ღვინო დგება. იმდენად ძლიერი და მწიფე ტანინები აქვს (რითიც ჩვენს მოლოდინს გადააჭარბა), როგორიც არ აქვს იმავე მიწაზე ჩვენ მიერ მოყვანილ რქაწითელს, ქისსა და ხიხვს.
მცვივანის მტევანი ძალიან ლამაზია, მარცვალი – თხელკანიანი. ერთი მნიშვნელოვანი თავისებურება აქვს – მოკრეფიდან მალევე თუ არ დაიწურა, ფერს კარგავს. მართალია, შორ მანძილზე ტრანსპორტირებას არ ექვემდებარება, მაგრამ ღვინოდ დაყენებისას კარგად გემორჩილება. ჩიტისთვალასგან და ხიხვისგან განსხვავებით, ალკოჰოლური დუღილის დროს არ ახასიათებს ხილის მკაფიო არომატები.
მცვივანისგან დაყენებული ღვინო მალე დაიწმინდა და მალევე დავაჟკაცდა. შარშან, „ქვევრის ღვინის კონკურსზე“ ოქროს მედალიც მოვიპოვეთ, რაც ამ ჯიშთან მუშაობაში მეტ პასუხისმგებლობას გვაკისრებს.
დავით ჩიჩუა: არადა, ძველ ლიტერატურაში ნახსენებია, რომ კახური მცვივანი აუცილებლად კლასიკური თეთრი ტექნოლოგიით – ე.წ. „ევროპულად“ უნდა გადამუშავდეს და კახური მეთოდით მისი დაყენება კარგ შედეგს არ იძლევა. ვფიქრობ, ასეთი მოსაზრება იმას ეფუძნება, რომ სიმწიფის პერიოდით მცვივანი უფრო საგვიანოა ვიდრე ხიხვი, მწვანე და რქაწითელი.
ჯიღაურაში, როცა მინდა, რომ მცვივანმა სრულად აკრიფოს არომატიკა, კახურ ჯიშებს შორის ყველაზე ბოლო კვირაში ვკრეფ. პირველ რთველში ხიხვი და მწვანე იკრიფება (პირველ ტალღაზე შეიძლება მხარგრძელიც მოიკრიფოს), მეორეში – მასიურად ყველაფერი, მცვივანს კი ბოლოსთვის ვიტოვებ. ადრე, პრაქტიკაშიც ასე იყო: ყველა ჯიშის ყურძენი ერთად იკრიფებოდა, მცვივანი კი ვერ ასწრებდა დამწიფებას, რჩებოდა მკვახე, ამიტომაც განიხილებოდა მისი მხოლოდ „ევროპულად“ დაყენება.
კახა ჭოტიაშვილი: კიდევ ერთ საინტერესო ჯიშს – ბუდეშურისებურ საფერავს მინდა შევეხო, რომლის დაყენებას ქვევრის გარდა, მუხის ჩანებშიც ვფიქრობ. მგონია, ძალიან საინტერესო ღვინო გამოვა, რადგან ძალიან მდიდარი და ძლიერი არომატები აქვს. თითქმის ორჯერ ძლიერი, ვიდრე საფერავს.
რომელი წლის აღწერით რამდენი ჯიშია დაფიქსირებული საქართველოში, როგორც ბუნებრივად გავრცელებული?
დავით ჩიჩუა: როცა ისმის კითხვა „რამდენი ჯიში გვაქვს საქართველოში?“ – შეგვიძლია ძალიან მარტივი პასუხი გავცეთ: არსებობს მონაცემი, რამდენი ჯიში აღიწერა მაშინ, როცა კეცხოველის რედაქციით „დიდი ამპელოგრაფია“ დაიწერა და ეს გახლავთ 525 ჯიში. ასეთივე აღწერა ათი წლის შემდეგ რომ ჩატარებულიყო, შეიძლება გვესაუბრა 600 ჯიშის არსებობაზე, დროის სხვა მომენტში მაგალითად, 400-ზე და ასე შემდეგ.
გიორგი სამანიშვილი: 525 ჯიში აღიწერა, თუმცა შემდეგ გამოვიდა საბჭოთა კავშირის ჯიშების ამპელოგრაფია, სადაც 600-ზე მეტი ქართული ჯიში იყო აღწერილი. თუ ციფრებზეა საუბარი, მაშინ ესეც უნდა ვახსენოთ.
დავით ჩიჩუა: ამიტომ კითხვა „ვაზის რამდენი ჯიში გაქვს საქართველოში?“ უნდა ჩანაცვლდეს სწორი ფორმით: „რომელი წლის აღწერით რამდენი ჯიში დაფიქსირდა საქართველოში, როგორც ბუნებრივად გავრცელებული“. ასე რომ, 525 ნამდვილად არ არის საკრალური ციფრი. უბრალოდ, ისეთ მნიშვნელოვან გამოცემაში, როგორიც ამპელოგრაფიაა, ჩამონათვალი შედგება 525 ჯიშისგან.
ლევან უჯმაჯურიძე: სახელმძღვანელოში „ქართული ვაზის ჯიშები“, რომელიც ჩვენ მიერ 2018 წელს გამოიცა, მოცემულია 607 ჯიშის სახელწოდება. აქვეა ასახული ქართველ მეცნიერთა მიერ გამოყვანილი სელექციური ჯიშებიც. მათგან გამოვყოფ კახეთის სხვადასხვა მუნიციპალიტეტში შეცდომით „ხიხვის“ სახელწოდებით გავრცელებულ მეტად საინტერესო ახალ სელექციურ საღვინე მიმართულების ჯიშს, რომელიც პროფესორ დიმიტრი ტაბიძის მიერ „საფენასა“ და „ხიხვის“ შეჯვარების შედეგადაა მიღებული. იგი განსაკუთრებული გემური მახასიათებლების მქონე ღვინოს იძლევა მინდვრის ყვავილების არომატებით. რატომღაც, ეს ჯიში უძველეს ვაზის ჯიშ „ხიხვთან“ ასოცირდებოდა და ბევრს როგორც „ხიხვი“ ისე აქვს გაშენებული, თუმცა როგორც ამპელოგრაფიული, ისე ენოლოგიური მახასიათებლებით რადიკალურად განსხვავდება მისგან. აქედან გამომდინარე, სოფლის მეურნეობის სამეცნიერო კვლევითი ცენტრის სამეცნიერო საბჭოს და მოწვეული ექსპერტების ერთობლივი გადაწყვეტილებით, ავტორის პატივსაცემად, ჯიშს „ტაბიძისეული“ ეწოდა და აღწერის შედეგად შეტანილია ეროვნულ კატალოგში.
ანალოგიური მდგომარეობაა მევენახეობის სხვა რეგიონებში, სადაც ბევრი ჯიში არასწორი სახელწოდებით მრავლდება და შემდეგ საოჯახო თუ მსხვილ ღვინის მწარმოებელთა ახლადგაშენებულ ნარგაობაში გვხვდება. ამპელოგრაფიული მახასიათებლების გარეშე შეუსწავლელი ადგილობრივი, ან რეგიონში გავრცელებული, გადმოცემებზე დაყრდნობილი, გაურკვეველი რომელიმე ჯიშის ასეთი სახით გაშენება დაუშვებელია. ცენტრის მევენახე-სპეციალისტები, ამპელოგრაფები მზად არიან, მოახდინონ მოცემული ჯიშების იდენტიფიცირება ადგილებზე ჩასვლით. ვფიქრობ, ეს უდავოდ წაადგება ჯიშების სწორად გავრცელების საქმეს.
გიორგი სამანიშვილი: ცხადია, დღევანდელ საუბარში ყველა იშვიათ თუ ტრადიციულ ჯიშს ვერ ვახსენებთ. ქართულ ჯიშებზე საუბრისას ხაზი უნდა გავუსვათ, რომ გვაქვს წამყვანი ჯიშები, რომლებიც დარაიონებულია. კახური ჯიშებიდან ასეთებია საფერავი, რქაწითელი, მწვანე, ქისი და ხიხვი. თამამად შემიძლია ვთქვა, რომ ისინი კახეთში ყოველთვის კარგ შედეგს მოგვცემს. დანარჩენი უკვე მეღვინეზეა დამოკიდებული, კიდევ რომელ ჯიშებს შეარჩევს და გააშენებს.
შიდა ქართლი (მცხეთის ჩათვლით): გორული მწვანე, ჩინური, შავკაპიტო. ეს უკანასკნელი აქ ახლა უფრო ფართოდ არის გავრცელებული, ვიდრე ადრე და ცალსახად კარგ შედეგსაც გვაძლევს. ამ ჩამონათვალშია უფრო ძველი ჯიშიც – თავკვერი. ქვემო ქართლისკენ თუ წავალთ, უნდა ვახსენოთ ასურეთული, რომელიც ძალიან საინტერესო ჯიშია, მაგრამ უფრო თავისი ვიწრო რეგიონისთვის. მესხეთში ყოველთვის ბევრი ვენახი იყო, მაგრამ ისტორიული პერიპეტიების გამო, ბევრი ჯიში დაიკარგა. ახლაც კვლევისა და ძიების პროცესში ვართ, მაგრამ მთავარ ჯიშებს შორის თამამად შეგვიძლია დავასახელოთ მესხური შავი და მესხური მწვანე.
იმერეთი: ციცქა, ცოლიკოური, კრახუნა, ოცხანური საფერე. დამხმარე და ამავდროულად, ძალიან კარგი ჯიშები – კუნძა, თეთრი კაბისტონი, დონდღლაბი, ასევე ძელშავი, რომელიც გასაკუთრებით კარგია ზემო იმერეთში (აქედანვეა გადატანილი რაჭაშიც).
დავით ჩიჩუა: წითლებში აუცილებლად უნდა დავამატოთ ადანასური (ბაღდათისკენ), რომელიც ჩემი ფავორიტია და მას დამხმარე ჯიშებში არ შევიყვანდი. ის ძელშავის თანაბარი ჯიშია. ისტორიულად, ადანასური დიმიდან ვიდრე ქვემოთ ვანამდე ყოველთვის მთავარ ჯიშად იყო მიჩნეული.
გიორგი სამანიშვილი: რაჭის წამყვანი ჯიშები ალექსანდროული და მუჯურეთულია, მაგრამ მრავალფეროვნებისთვის არ უნდა დავივიწყოთ შავი კაბისტონი და საფერავი (კახური საფერავი, რომელიც 100 წელია, რაც რაჭაშიც არის გაშენებული და მისგან ძალიან კარგი ღვინო დგება).
ლეჩხუმი: უსახელაური, ორბელური ოჯალეში, რომელიც ცოტა მივიწყებულია, მაგრამ მისგან ძალიან კარგი ღვინო დგება და ლეჩხუმური ცოლიკოური, რომელიც უდავოდ გამორჩეულია (მიუხედავად იმისა, რომ ლეჩხუმური ჯიში არ გახლავთ).
ლევან უჯმაჯურიძე: რაც შეეხება „ორბელურს“, ეს რაჭა-ლეჩხუმის ადგილობრივი ჯიშია. მისი სინონიმებია „ორბელის ოჯალეში“, „ლეჩხუმის ოჯალეში“ და მას არაფერი აქვს საერთო მეგრულ ოჯალეშთან.
დავით ჩიჩუა: სხვათა შორის, ლეჩხუმელებს სურვილი აქვთ, ამ ჯიშს სახელწოდებაში ოჯალეში ჩამოშორდეს და ორბელური დაერქვას, რასაც ვეთანხმები. მართალია, დღეს დიდი კომპანიების მიერ წარმოებული ოჯალეში უფრო ხშირად სწორედ ორბელური ოჯალეშია, მაგრამ არ მგონია, ასორტიმენტიდან ოჯალეშის დასახელების ამოღებამ რომელიმე კომპანია ძალიან დააზარალოს. ამასობაში ხალხიც შეეჩვევა სწორ დასახელებას.
გიორგი სამანიშვილი: სამეგრელო ყოველთვის იყო ცნობილი ყველაზე მეტი ჯიშით, ვიდრე ნაცარი და სხვა დაავადებები არ შემოვიდა და მათი უმეტესობა არ გაანადგურა. მხოლოდ ოჯალეშიც რომ ვახსენოთ, სრულიად საკმარი იქნება, რადგან ისეთი ჯიშია, რომელიც სამეგრელოს კი არა, მთელ ქვეყანას ეყოფა. „ოჯალეში საგვიანო ჯიშია და მისგან საუკეთესო ღვინო დგებაო“ – ჯერ კიდევ მე-19 საუკუნებში წერდნენ ფრანგები.
გოგი დაქიშვილი: სალხინოში მოყვანილი მეგრული ოჯალეში (რომელსაც შონურსაც უწოდებენ) კახეთში დავწურე და ძალიან საინტერესო გამოცდილება მივიღე. ყურძენი 6 დეკემბერს მოვკრიფეთ. მისგან მივიღეთ აბსოლუტურად მწიფე, სითბოს მომგვრელი ტანინების, ზომიერად არომატული, გაწონასწორებული და დახვეწილი ღვინო.
გიორგი სამანიშვილი: გეთანმებით, რომ მეგრულ ოჯალეშს, როგორც გურულ ჩხავერს, ნამდვილად ახასიათებს ელეგანტურობა და დახვეწილობა. ნელ-ნელა სინჯავ და სულ უფრო მოგწონს. ერთი კვირის შემდეგ უფრო მოგწონს. შემდეგაც. სხვათა შორის, ასეთი დახვეწილობა ახასიათებს ალექსანდროულსაც. ნაკაშიძე თავის ორივე წიგნში წერს, რომ სალხინოს ირგვლივ ადგილებს ერქვა ოჯალეში, რაც მზისგან დაბრაწულს ნიშნავს და აქაური ჯიშისგან – შონური – საუკეთესო ღვინოს ამზადებდნენ. თუმცა, იმავე სტატიის დასარულს, ოჯალეში ჯიშებს შორისაც აქვს მოხსენიებული.
გურია: ალადასტური, ჩხავერი და ჯანი. ჩხავერი სუფთა გურული ხასიათის ღვინოა. შეუძლებელია, მისგან სტანდარტული ღვინის დამზადება – ყოველთვის სხვადასხვანაირი ფერი და სურნელი აქვს. როგორც არ უნდა გადაამწიფო, მაინც შეინარჩუნებს მჟავიანობას. არომატებიც ისე კარგად აქვს დალაგებული, რომ სულ საინტერესო გამოდის. წითლად დააყენებ – ვარდისფერი გამოგივა, თეთრად დააყენებ და ცოტა ღრუბლისფერი. ყოველთვის გამორჩეული და ხასიათიანია.
აჭარა: ეს რეგიონი ახლოსაა გურიასთან, ამიტომ კარგად არის გავრცელებული გურული ჩხავერი, რომელიც ღვინოსაც საინტერესოს გვაძლევს. აქაურ ჯიშებს შორის უნდა ვახსენოთ საწური და ხოფათური. სამწუხაროდ, აჭარაში არაერთი ჯიში დაიკარგა, მაგრამ მესხეთისგან განსხვავებით, აჭარლებმა ბევრად მეტის შენარჩუნება მოახერხეს.
და რა თქმა უნდა, აფხაზეთი: ავასირხვა, კაჭიჭი, ამლახუ შავი – ეს ადგილობრივი ჯიშებია, მაგრამ აქაური მეღვინეები ოჯალეშსა და ჩხავერს უფრო აშენებდნენ. მეტიც, საბჭოთა კავშირის დროს, გუდაუთის მეურნეობაში ჩხავერი მთავარი ჯიშად ითვლებოდა.
ლევან უჯმაჯურიძე: ცალკე თემაა ის ჯიშები, რომლებიც ჯიღაურას საკოლექციო ნარგაობაშია გაშენებული. ბევრი ჯიში, პოტენციური შესაძლებლობების დადგენის მიზნით, აქ პირველად იქნა შესწავლილი და მათზე მოთხოვნა დღითიდღე იზრდება. მაგალითად მოვიტან მცირე ჩამონათვალს: კახეთი – საფენა, უბაკლური, ტაბიძისეული, კუმსი თეთრი, ჩიტისთვალა ბოდბური, წყობილა, მწკლარტა, სიმონასეული, ახმეტის წითელი; ქართლი – ჯვარი, ბუზა, დანახარული; მესხეთი – მესხური მწვანე, მესხური ჩიტისთვალა, შავი ასპინძურა, თამარის ვაზი, სამარიობო, კლერტმაგარა; იმერეთი – თეთრი კაპისტონი, კუნძა, ადანასური, რკო შავი; რაჭა-ლეჩხუმი – რაჭული მწვანე, შავი კაბისტონი, კუდურაული; გურია – საკმიელა, მაური თეთრი, ჯანი, სხილათუბანი, ჭუმუტა; სამეგრელო – ჭვიტილური, ჩეხარდანი, ჩეში, გოდაათური; აჭარა – ბროლა, საწური, ქორქაულა, მეკრენჩხი; აფხაზეთი – ლაკოიაჟი და სხვა. ეს ჩამონათვალი ყოველწლიურად იზრდება და ზემოაღნიშნული ჯიშური მრავალფეროვნების გაგრძელებაა.
