AN ARCHAIC CORNER OF VINE AND WINE TRADITION

| Homeland of Wine Magazine |

By Giorgi Barisashvili

In Georgia, we encounter numerous regions and locales that bear significant weight in viticulture and winemaking. Our country is exceptionally diverse, with distinct regions, gorges, valleys, villages, and small districts where centuries-old, rich traditions in vine cultivation and winemaking have thrived. One such district is Lechkhumi in Western Georgia. While this area may not feature a wide array of local grape varieties, it’s crucial to remember that wine culture isn’t solely defined by the abundance of grape varieties.

Lechkhumi is nestled amongst the Racha, Imereti, Svaneti, and Samegrelo regions of Georgia. The area predominantly features loamy and humus-carbonate soil types. Lechkhumi is characterised by the abundance of limestone in the local soils, which is present at every step. This very region is home to the mystical Mt.Khvamli, a massive rocky limestone formation, believed to have been formed in the Jurassic period. Many legends and stories are connected to this mountain. According to one such legend, the Georgian mythological hero, Amiran, who stole fire from the gods, was chained to Mt. Khvamli.

At the moment, Lechkhumi has two special viticulture zones, or microzones: the villages of Tvishi and Okureshi. Tvishi, located 400 metres above sea level, is famous for its white wine made from Tsolikouri grapes. This wine is distinguished by its unique characteristics, mainly determined by the local soil and climatic conditions. The Tvishi microzone is located directly at the foot of the mystical Khvamli mountain. In the recent past, a rather large state-owned wine factory operated in this village.

Tvishi is a gentle, harmonious white wine, rich in aromas of exotic fruits and flowers. The local population crafts both dry and relatively rare semi-sweet wines from the grapes harvested there. The second microzone is the village of Okureshi, where the local red-grape variety Usakhelouri was historically cultivated and is still grown today. Like Tvishi, the village of Okureshi is a noteworthy viticultural cropland, located 500 metres above sea level.

The population produces both red dry and red semi-sweet wine from the local grape variety, known as Usakhelouri wine. It should be noted that Usakhelouri is the most expensive wine in Georgia compared to others.

The microzones of Tvishi and Usakhelouri are quite small, resulting in limited local grape harvests and wine production. However, this scarcity, along with the local Lechkhumian cuisine, gives the region more value , especially for tourists.

The wine cellars here were characterised by particularly large wooden presses, which have been preserved in family wineries until recent times. However, the uniqueness of the area is also emphasised by the local pottery hub and the ceramic wine vessels made here.

In Lechkhumi, the village of Sairme was renowned for pottery and Kvevri-making, where high-quality clay was harvested for crafting wine vessels. Sairmian Kvevri, known for its distinctive style and superior quality, gained fame in neighbouring areas such as Racha and Imereti. Historical documents from the last century often highlight the exceptional quality of Sairmian Kvevri.

In the same village renowned for its pottery, marani (wine cellar) vessels unique to this area, along with wine measuring tools like Dora and Menakhevre, were crafted. To facilitate heavy lifting, these utensils were equipped with two handles. These items were also sold in the neighbouring Racha region, where they gained significant popularity.

Lechkhumi wines share similarities in character with the wines of the neighbouring region, Racha, though they exhibit notable differences from those of neighbouring Imereti. Due to these distinctions and other unique qualities, Lechkhumi stands out as a particularly intriguing region. Recently, there has been a resurgence of small family wineries in Lechkhumi, offering hope that forgotten traditions will be revived, and local wines will be properly introduced to the global community.

The proliferation of small wineries and the preservation of local grape varieties is crucial for revitalising and activating Lechkhumian viticulture and winemaking. Additionally, the establishment of local wine festivals in Lechkhumi is of significant importance. Wines like Tvishi and Usakhelouri have always held a special place among Georgian wines. These wines are poised to be showcased at world exhibitions, and the process of which has already begun.

ლეჩხუმი – ვაზისა და ღვინის ტრადიციების არქაული კუთხე

გიორგი ბარისაშვილი

საქართველოში არაერთ კუთხესა და ადგილს შეხვდებით, რომლებიც მევენახეობა-მეღვინეობის მხრივ განსაკუთრებულ დატვირთვას ატარებენ. ამ მხრივ, ჩვენს ქვეყანაში მართლაც, დიდი მრავალფეროვნებაა. გვხვდება გამორჩეული რეგიონები, ხეობები, ველები, სოფლები და მცირე უბნებიც კი, სადაც საუკუნეების განმავლობაში ვაზთან და ღვინოსთან დაკავშირებული უძველესი და უმდიდრესი ტრადიციები ჩამოყალიბდა. ერთ-ერთი ასეთი ადგილია დასავლეთ საქართველოს პატარა კუთხე – ლეჩხუმი. მართალია, ამ კუთხეს არ გააჩნია ბევრი ადგილობრივი ვაზის ჯიში, მაგრამ მოგეხსენებათ, კულტურა მხოლოდ ვაზის ჯიშთა სიმრავლე არ არის.

ლეჩხუმი მოქცეულია საქართველოს რეგიონების: რაჭის, იმერეთის, სვანეთისა და სამეგრელოს შორის. აქ, ძირითადად ყომრალი და ნეშომპალა-კარბონატული ნიადაგის ტიპები გვხვდება. ლეჩხუმისთვის დამახასიათებელია ადგილობრივ ნიადაგებში კირქვების სიმრავლე, რაც ყოველი ფეხის ნაბიჯზე თვალნათლივ ჩანს. სწორედ აქ მდებარეობს მისტიური მთა ხვამლი, რომელიც იურულ პერიოდში უნდა იყოს ჩამოყალიბებული და წარმოადგენს კირქვების უზარმაზარ კლდოვან მასას. ამ მთას არაერთი ლეგენდა და ისტორია უკავშირდება. ერთ-ერთი ამგვარი ლეგენდის მიხედვით ქართული მითიური გმირი – ამირანი, რომელმაც ღმერთებს ცეცხლი მოსტაცა, სწორედ ხვამლის მთაზე ყოფილა მიჯაჭვული.

ლეჩხუმს, ამ დროისთვის, გააჩნია მევენახეობის ორი განსაკუთრებული ზონა, ანუ მიკროზონა. ესენია სოფლები ტვიში და ოყურეში. ამათგან ტვიში, რომელიც ზღვის დონიდან 400 მეტრზე მდებარეობს, განთქმულია ცოლიკოურის ვაზის ჯიშის ყურძნისაგან დაყენებული თეთრი ღვინით, რომელიც მართლაც განსაკუთრებული და გამორჩეულია მისი განსხვავებული ხასიათით, რასაც ძირითადად, ადგილობრივი ნიადაგურ-კლიმატური პირობები განაპირობებს. მიკროზონა ტვიში სწორედ ზემოხსენებული მისტიური ხვამლის მთის ძირას მდებარეობს. ახლო წარსულში, ამავე სოფელში ფუნქციონირებდა საკმაოდ მოზრდილი ღვინის სახელმწიფო ქარხანა.

ტვიში არის საკმაოდ ნაზი, ჰარმონიული, ეგზოტიკური ხილისა და ყვავილების სურნელით მდიდარი თეთრი ღვინო. ადგილობრივი მოსახლეობა აქაური ყურძნის მოსავლისაგან აყენებს როგორც მშრალ, ისე (შედარებით იშვიათად) ნახევრადტკბილ ღვინოებსაც. მეორე მიკროზონაა ამავე კუთხის სოფელი ოყურეში, სადაც ისტორიულად მოჰყავდათ და დღემდე მოჰყავთ ადგილობრივი წითელყურძნიანი საღვინე ვაზის ჯიში უსახელოური.

სოფელი ტვიშის მსგავსად ოყურეშიც საკმაოდ საინტერესო სავენახე არეალს წარმოადგენს და მდებარეობს ზღვის დონიდან 500 მეტრზე. მოსახლეობა ადგილობრივი ვაზის ჯიშისაგან აყენებს წითელ მშრალ, ასევე წითელ ნახევრადტკბილ ღვინოს, რომელიც უსახელოურის ღვინის სახელითაა ცნობილი. აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ უსახელოურის ღვინო საქართველოში ყველაზე ძვირადღირებულია სხვა დანარჩენ ღვინოებთან შედარებით.

ტვიშისა და უსახელოურის მიკროზონები საკმაოდ მცირემიწიანია და შესაბამისად, აქაური ყურძნის მოსავალი და აქ წარმოებული ღვინო ბევრი არ არის. თუმცა, უნდა ითქვას, რომ ეს გარემოება ადგილობრივ კულინარიასთან ერთად, მხარეს კიდევ უფრო მიმზიდველს ხდის, განსაკუთრებით ტურიზმით დაინტერესებული პირებისთვის.

აქაური მარნებისთვის დამახასიათებელი იყო განსაკუთრებით დიდი მოცულობის ხის საწნახლები, რაც ოჯახურ მარნებში ბოლო პერიოდამდეა შემორჩენილი. თუმცა კუთხის განსაკუთრებულობას ხაზს უსვამს ადგილობრივი მეთუნეობის კერა და აქ დამზადებული კერამიკული საღვინე ჭურჭელი. ლეჩხუმში, მეთუნეობითა და განსაკუთრებით მექვევრეობით განთქმული იყო სოფელი საირმე, სადაც საღვინე ჭურჭლის დასამზადებლად მაღალხარისხოვან თიხას მოიპოვებდნენ. საირმული ქვევრი, თავისი განსხვავებული სტილითა და მაღალი ხარისხით, განთქმული იყო მეზობელ კუთხეებშიც – რაჭასა და იმერეთში. გასული საუკუნის ისტორიულ დოკუმენტებში არაერთგანაა მოხსენიებული საირმული ქვევრების მაღალი ხარისხი.

მეთუნეობით განთქმულ ამავე სოფელში მზადდებოდა მხოლოდ აქაურობისათვის დამახასიათებელი სამარნე ჭურჭელი და ღვინის საწყაო – დორა და მენახევრე. მძიმე შრომის შესამსუბუქებლად, ამ ჭურჭელს ორ-ორი სახელური აქვს. ეს ჭურჭელი მეზობელ რაჭის რეგიონშიც გადიოდა სარეალიზაციოდ, სადაც საკმაოდ პოპულარულიც გახლდათ.

ლეჩხუმური ღვინოები ხასიათით ძალიან ახლოს დგას მეზობელი რეგიონის – რაჭის ღვინოებთან, თუმცა საკმაოდ განსხვავდება ასევე მეზობელი იმერეთის ღვინოებისაგან. სწორედ ამ და სხვა დანარჩენი განსხვავებებისა და თავისებურებების გამო ლეჩხუმი მეტად საინტერესო კუთხეს წარმოადგენს.

უკანასკნელ პერიოდში, ლეჩხუმში შეიმჩნევა ოჯახური მცირე მარნების აღორძინება, რაც იმედს გვაძლევს, რომ აქაური მივიწყებული ტრადიციები კვლავ აღდგება და ადგილობრივ ღვინოს მსოფლიო საზოგადოება სათანადოდ გააცნობს.

ლეჩხუმის მევენახეობა-მეღვინეობის საქმის აღდგენისა და გააქტიურებისათვის დიდი მნიშვნელობა აქვს მცირე მარნებისა და ადგილობრივი ვაზის ჯიშების გავრცელებას. ასევე, ძალზე მნიშვნელოვანია, რომ ლეჩხუმში საფუძველი ჩაეყარა ადგილობრივი ღვინის ფესტივალებს.

ღვინოებს – ტვიშსა და უსახელოურს ყოველთვის ეკავა ქართულ ღვინოთა შორის გამორჩეული ადგილი. სწორედ ეს ღვინოები ნამდვილად ღირსეულად წარდგებიან მსოფლიო გამოფენებზეც და ეს პროცესი უკვე დაწყებულია.